Sinagoglar
Yahudi Dua Evi Nedir?
Bir Sinagog en basit anlamıyla bir dua evidir (Bet Tefilla); Yahudilerin toplu dua ettiği yerdir. Yahudiler günlük dualarını her yerde yapabilirler, ancak bazı dualar sadece "minyan" (10 tane yetişkin erkek) eşliğinde yapılabilir. Ayrıca geleneksel olarak grup halinde dua etmek yalnız dua etmekten daha erdemlidir. Bu açıdan bir sinagogun kutsiyeti, Kutsal Tapınak'tan hemen sonra gelir.
Sinagog ayrıca bir öğrenim yeridir (Bet Midraş). Genel inancın aksine, Yahudilik eğitimi Bar Mitzva (on üç yaş) döneminden sonra bitmez. Dindar Yahudiler için kutsal metinlerin öğrenimi hayat boyu süren bir uğraşıdır. Bu nedenle sinagoglarda cemaat bireylerinin öğrenimi için kutsal metinleri içeren kütüphaneler bulunur. Sinagoglar ayrıca çocukların da temel din eğitimini aldıkları yerlerdir.
Birçok sinagogda ayrıca dini veya dini olmayan sosyal etkinliklerin yapıldığı bir salon bulunur. Sinagog bazen cemaati ilgilendiren önemli konuların tartışıldığı bir toplantı salonu olarak da kullanılır.
Ayrıca sinagog bir sosyal yardım kurumu gibi de çalışır. Para veya diğer ihtiyaç maddeleri toplayıp cemaatte fakirlere ve ihtiyaçlılara yardım eder.
18. yüzyılın ikinci yarısında Karataş semtine yerleşmeye başlayan Yahudilerin nüfusu devamlı artınca mevcut ibadethaneler yetersiz kalmış, Mithatpaşa Caddesi 265 numaralı mahalde, II. Abdülhamid’in 1322 (29 Ocak 1905) tarihli Fermanı konusu izinle inşaata başlanmış, bazı ayrıntılar daha sonra tamamlanmak üzere, 1907’de hizmete girmiştir.
Sözcük anlamı 'yabancılar' demek olan Forasteros Sinagogu’nun Ege adalarından, Yunanistan’dan ve Avrupa’nın çeşitli ülkelerinden İzmir'e göç eden yabancılar tarafından kurulduğu sanılmaktadır, ancak tarihi belli değildir. Bir başka sava göre sinagog 17. yüzyılda yabancı tüccarlar (Los Frankos) tarafından inşa edilmiştir.
1922 İzmir yangınında tamamen kül olan Alsancak Bölgesi'nde 1950’li yıllardan sonra yer alan modern yapılaşma sonucu, önceleri Karataş'ta oturan bazı Yahudi aileleri bu semte taşınmıştır. Dinî gereksinmelerinin karşılanması için 1964-1965 yıllarında kurulan ibadethane, iki katlı beton bir binanın ikinci katında bulunmaktadır. Halen İzmir’in en modern ve en fazla müdavimi olan bu sinagog, Göklerin Kapısı anlamına gelen adını Tevrat’tan almaktadır.
Kal de Abaşo veya El Kal de la Tromba diye bilinen, 1930’larda Aydın’dan gelen Yahudilere tahsis edildikten sonra, Aydınlılar Havrası olarak da anılan sinagog, 1610 yılında mevcut altı sinagogdan biriydi. Sabetay Sevi’nin kendini bu sinagogda ‘Mesih’ ilan ettiği bilinir. Sinagog avlusundaki kitabede kayıtlı 5560 (1800) ve 5650 (1890) tarihleri muhtemelen esaslı tamir ve yenileme tarihleridir. 5760’daki (1841) büyük yangın tüm semti yaktıktan sonra, bu sinagogun kapısında durmuştur.
19. yüzyıl sonunda Yahudiler, iskâna yeni açılan Güzelyalı, özellikle Karataş, Asansör ve Halil Rıfat Paşa semtlerine yerleşmeye başlayınca inşa edilen dört sinagogdan biridir. Halk arasında La Muntanya (Tepe) Sinagogu olarak da anılır.
Tarihçi Galante'ye göre, Lazaretto Fakirler Yurdu’nu kuran Hollanda kökenli Yahudi Bayan Osbio’ya ithaf edilmesi olası bu sinagog, yaygın inanca göre, Giveret veya La Seniora lakabıyla ünlü Dona Gracia Nasi’nin bağışlarıyla inşa edilmiş ve onun ismiyle anılmıştır. 16. ve 17. yüzyılda bir kaç kez yanan bina 1841 yangınında tamamen yok olmuş ve Muiz Benghiat Yeruşalmi tarafından yeniden inşa edilmiştir. Sinagoga bahçeden beş basamaklı bir merdivenle girilir.
1724 yılında Salamon de Ciaves adında Portekiz kökenli, Hollanda göçmeni, bir İzmirli Yahudi, İkiçeşmelik yolu üzerinde geniş bir bahçesi olan evlerinden birini sinagog olarak kullanılmak üzere bağışlamış ve bitişiğindeki bazı ev ve dükkânları, irat sağlaması için sinagoga vakfetmiştir.
Kal de Ariva (Yukarı Sinagog) diye de anılan Algazi Sinagogu, kapısındaki kitabeden de anlaşıldığı gibi 1724 yılında, önemli din adamları yetiştiren Algazi Ailesi tarafından kurulmuştur. Ancak avludaki 5649 (1889) ve kapıdaki 5661 (1901) tarihli kitabeler muhtemel bir yeniden yapılanma veya sinagogun başka önemli tamirat tarihlerini göstermektedir.
15. yüzyıl sonlarında İspanya'nın Mayorka adasından Osmanlı İmparatorluğu'na gelerek Tophane ve Muradiye mahallerini içine alan bölgeye yerleştirilen Sefarad Yahudilerinin inşa ettikleri bu ilk ibadethane Geruş Sinagogu’ndan küçüktür.
İbranicede Geruş sözcüğü "kovulmuş, sürgün edilmiş" anlamına gelir. 16. yüzyıl başlarında, II. Selim döneminde, İspanya’dan göç eden Sefaradlar tarafından inşa edilen bu sinagog Sakarya Caddesi’ndedir. Kemerli bir kapısı ile yan sokakta sundurmalı bir diğer kapısı mevcuttur. Zemini mermer kaplı olup oturma yerleri çepeçevre duvar diplerinde ve ortadaki Teva'nın (dua okuma kürsüsü) etrafında daire şeklinde dizilmiştir. 1950 yıllarında Bursa Etz Ahayim Sinagogu'ndan getirtilen geleneksel Ehal (Tevrat Rulolarının saklandığı dolap) dışında balkon şeklinde üst Tevasına giriş kapısının iki yanında duvar içine konumlandırılmış iki adet sarmal merdivenle ulaşılır. Bu tür çift Teva konumu, kimine göre İspanya kimine göre ise Roma ve Bizans geleneğinden kaynaklanmaktadır. 60-70 kişilik azara [kadınlar galerisi] yukarıda sağda olup, girişi dış avludandır.
Türk Yahudi Toplumuna aittir.
