Sinagoglar
Yahudi Dua Evi Nedir?
Bir Sinagog en basit anlamıyla bir dua evidir (Bet Tefilla); Yahudilerin toplu dua ettiği yerdir. Yahudiler günlük dualarını her yerde yapabilirler, ancak bazı dualar sadece "minyan" (10 tane yetişkin erkek) eşliğinde yapılabilir. Ayrıca geleneksel olarak grup halinde dua etmek yalnız dua etmekten daha erdemlidir. Bu açıdan bir sinagogun kutsiyeti, Kutsal Tapınak'tan hemen sonra gelir.
Sinagog ayrıca bir öğrenim yeridir (Bet Midraş). Genel inancın aksine, Yahudilik eğitimi Bar Mitzva (on üç yaş) döneminden sonra bitmez. Dindar Yahudiler için kutsal metinlerin öğrenimi hayat boyu süren bir uğraşıdır. Bu nedenle sinagoglarda cemaat bireylerinin öğrenimi için kutsal metinleri içeren kütüphaneler bulunur. Sinagoglar ayrıca çocukların da temel din eğitimini aldıkları yerlerdir.
Birçok sinagogda ayrıca dini veya dini olmayan sosyal etkinliklerin yapıldığı bir salon bulunur. Sinagog bazen cemaati ilgilendiren önemli konuların tartışıldığı bir toplantı salonu olarak da kullanılır.
Ayrıca sinagog bir sosyal yardım kurumu gibi de çalışır. Para veya diğer ihtiyaç maddeleri toplayıp cemaatte fakirlere ve ihtiyaçlılara yardım eder.
20.000’e yakın nüfusu ile sinagogsuz kalan Edirne'deki Yahudiler için yeni bir sinagog inşası zorunlu hale gelmişti. Toplanan yardımların paylaştırılmasının birtakım sorunlar yaratabileceği düşüncesiyle yeni bir tek büyük sinagog yapılması kararlaştırıldı.
Kentin günümüze kalan tek sinagogu, halen Mekor Hayim adıyla bilinen yaklaşık 200 yıllık Yaşan Sinagogu'dur. Eski Havra Sokak olarak da bilinen Büyük Hamam Sokak’taki bina önce köşk olarak inşa edilmiş, daha sonra sinagoga dönüştürülmüştür.
I. Dünya Savaşından önce Antakya'da, Halep Hahambaşılığına bağlı bir sinagog, bir Talmud Tora (Tevrat eğitimi kurumu) ve bir mezarlık ile sosyal kurumlar mevcuttu.
Roma İmparatoru Augustus’un (M.Ö. 63-M.S.14) Ankara’da kendi adına inşa edilen tapınakta bir bronz sütun üzerine, İmparatorluğun Yahudilerine tanınan haklarla ilgili bir fermanı yazdırdığı bilinmektedir.
Adana'da ilk sinagog, 1920’li yıllarda, Gaston Mizrahi’nin Adana Başhahamı sıfatıyla kiraladığı bir yapıda faaliyete geçmiş, daha sonra bir başka kiralık mekâna nakledilmiştir.
Galata Musevi Cemaati yöneticileriyle yabancı uyruklu mensupları arasında, düğün ve cenaze gibi hizmetlere ait harçların tahakkuku konusunda çıkan ciddi anlaşmazlıklar sonrasında çoğu İtalyan uyruklu bazı üyeler ayrılarak yeni bir cemaat kurdular. 1862 yılında, İtalya Kralı’nın himayesinde kurulan ”İstanbul İspanyol-Portekiz ritinde Yabancılar Yahudi Cemaati”, o zamanki adıyla Comunita Israelitico-Straniera di Constantinopoli ilk olarak Karaköy’de bir yer edinerek sinagog olarak kullanmaya başlamıştır. Cemaat Yönetim Kurulunda, yeni bir sinagogun inşası için karar çıkması üzerine Şair Ziyapaşa Yokuşun’da sinagogun halen bulunduğu arsa satın alınmıştır.
'Barış Vahası' anlamına gelen Neve Şalom; eski dönemlerde de, başka ülkelerde de rastlanan bir isimdir.
1935 yılında Kenesset ve Zülfaris Sinagoglarının kapasiteleri, Galata ve Beyoğlu’nun artan Yahudi nüfusunun dini gereksinmelerini karşılayamadığından, özellikle büyük bayram günlerinde kiralanan muhtelif salonlar özel izinle geçici ibadethane olarak kullanılıyordu.
1946 yılında Şişli-Osmanbey-Nişantaşı semtlerinde artmakta olan Yahudi nüfusu dikkate alınarak 1920’lerden beri var olan küçük ibadethanenin yanındaki satın alınan taşınmaz üzerinde ihtiyacı karşılamaya yönelik daha büyük bir sinagog yapılmasına karar verildi.
Hayat Ağacı anlamına gelen bu isme Bizans ve Osmanlı’da birçok sinagogda rastlanır. Ortaköy’de eski zamanlardan beri muhtemelen aynı adı taşıyan, bir sinagogun mevcut olduğu bilinmektedir. 1660 ve 1718 İstanbul yangınları sonrasında yeni aileler de bu semte göç edip yerleşti. Tamir izniyle ilgili iradelerden sinagogun 1703 ve 1813 yıllarında yangın felaketi geçirip büyük hasar gördüğü anlaşılmaktadır.
İcadiye Caddesi’nin üst kısmında Yakup Sokak’ta Virane veya Kal de Ariva (Yukarı Sinagog) diye bilinen ibadethanenin 1840’larda inşa edildiği sanılmaktadır. İbrahim Hakkı Konyali sinagogun inşa tarihini 1884 olarak belirtmektedir. Güney ve batı cephelerinde yüksek avlu duvarlarının uzandığı kâgir sinagogun avlusuna Yakup Sokak’tan girilmekle beraber pencereleri Tenekeci Musa Sokağına açılır. Tek katlı görünümünde olan sinagog esasında iki katlıdır.
Türk Yahudi Toplumuna aittir.
